Rewolucja nauczania, czyli o tym jak uczyć się skutecznie

Nauka może być łatwa i przyjemna jeśli zrozumiemy, jak działają procesy poznawcze. Artykuł o metodach efektywnej nauki autorstwa Daniela Knapika, studenta psychologii, członka Koła Naukowego Psychologii Stosowanej.

   Ludzka pamięć jest obiektem badań psychologów od chwili, gdy w lipskim laboratorium Wilhelma Wundta narodziła się psychologia, która wkrótce dała początek psychologii eksperymentalnej skupionej m.in. wokół badania procesów poznawczych.[1] Procesy poznawcze polegają na odbieraniu informacji z otoczenia, ich przechowywaniu i przekształcaniu oraz wyprowadzaniu ich ponownie do otoczenia w postaci reakcji, czyli naszego zachowania. Pamięć, obok uwagi, percepcji i funkcji wykonawczych, to jeden z elementarnych procesów poznawczych.[2] W 1885 roku Hermann Ebbinghaus wydał drukiem pierwszą traktującą o ludzkiej pamięci publikację naukową „Über das Gedächtnis”.[3]

Jak działa pamięć?

   Najpopularniejszy model jaki funkcjonuje do dzisiaj to model Atkinsona i Shiffrina (1968). W 1968 roku Atkinson i Shiffrin opracowali model pamięci – chodzi oczywiście o podział na pamięć: ultrakrótką, krótkotrwałą oraz długotrwałą. Pamięć ultrakrótka, zwana również pamięcią semantyczną odnosi się do tego co dzieje się w chwili obecnej – chodzi o wrażenie, które ma miejsce w teraźniejszości. Pamięć krótkotrwała pozwala nam na chwilę refleksji nad zagadnieniem, które przed chwilą miało miejsce i które zaobserwowaliśmy. W pamięci długotrwałej, przechowujemy informacje latami.

Zapamiętać czy zapomnieć?

   Nasz mózg weryfikuje czy to, co zaobserwowaliśmy pod kątem istotności – czy jest mało istotne i czy w związku z tym możemy to tylko przyjąć do wiadomości, czy też wręcz przeciwnie jest ważne i należy to zapamiętać na dłużej. Jeżeli informacja jest ważna, należy zastosować jedną lub kilka technik, które ułatwią przechowanie tej informacji na stałe.[4] Technik jest wiele, dlatego każdy powinien zweryfikować ich skuteczność u siebie w oparciu o końcowe rezultaty.

Emocje, rytm i powtarzanie na lepsze pamiętanie

   Proces zapamiętywania jest jednym z najciekawszych elementów ludzkiej pamięci. Ludzie często zadają sobie pytanie, jak zapamiętać wybrane zagadnienia. Kluczem do sukcesu jest powtarzanie. Niby błahy element, ale jakże istotny. Im częściej powtarzamy tym lepiej zapamiętujemy. Doskonale wiedzą o tym aktorzy sceniczni. Świetnym przykładem skuteczności powtarzania, z naszej codzienności, może być zasłyszana w radiu reklama sklepu Lidl – Jak sobota, to tylko do Lidla do Lidla... Piosenka była emitowana tak często, że każdy z nas zna ją na pamięć. Teraz usłyszana rozbrzmiewa w naszej głowie przez cały dzień. Piosenka jest dodatkowo elementem rytmicznym, łatwo zapadającym w pamięć. Tak rytm ma znaczenie przy zapamiętywaniu, dlatego łatwiej nam zapamiętać dziecięcą rymowankę niż biały wiersz. Bez znajomości tekstu piosenki Lidla nasze życie nie będzie uboższe, a jednak większość z nas potrafi ją wyśpiewać od początku do końca, właśnie z powodu powtarzalności i rytmiczności[5]. 

   Innym elementem wpływającym na proces zapamiętywania jest zrozumienie. Tutaj doskonałym przykładem jest matematyka, która spędza sen z powiek wielu uczniom. Jeżeli uczeń pojmuje ogólne zasady algebry, to z czasem pomoże mu to opanować również skomplikowane równania. Nauki ścisłe trzeba zrozumieć by zapamiętać. Można podać również inny przykład, tabliczkę mnożenia, bez jej znajomości uczeń nie zrozumie bardziej skomplikowanych działań algebraicznych.[6]

   Każdy człowiek, bez wyjątku doświadczył sytuacji emocjonalnej. Emocje bardzo mocno wpływają na nasze wrażenia i proces zapamiętywania.[7] Zarówno pozytywne jak i negatywne emocje powodują, że zapamiętujemy powiązane z nimi informacje na dłużej. Być może miałeś nauczyciela, który wzbudzał u ciebie strach lub radość? Jeśli tak to, to zapewne potrafisz przypomnieć sobie sytuacje, którym towarzyszyły te emocje.

   Nie należy zapominać również o najbardziej tradycyjnej metodzie jakim jest tak zwane wykucie. Często uczniowie po kilku dniach, tygodniach nie pamiętają, czego nauczyli się na sprawdzian. Dzieje się tak, dlatego że nie mają motywacji do powtarzania tego materiału. Nie jest on dla nich w żaden sposób interesujący. Uczniom zależy jedynie na zaliczeniu sprawdzianu i przejściu do kolejnego etapu nauki[8].

Batman z służbie nauki

   Mnemotechniki to temat obszerny, dlatego omówimy tylko trzy z nich, które się z sobą łączą.[9] Chodzi o metodę łańcuchowo-skojarzeniowo-postaciową. Poniższa grafika przedstawia postaci z bajek wymienione w kolejności alfabetycznej (technika postaciowa)[10] przyporządkowane do elementów budowy oka (technika łańcuchowa)[11], do których można dołożyć skojarzenie (technika skojarzeniowa)[12].

  Wyobraźcie sobie Asterixa, który wraca do wioski i nagle upada, bo potknął się o kamień – kamień to jest coś twardego, skojarzenie z twardówką oka. Dalej mamy Batmana, który chroni miasto przed złoczyńcami, więc na rogu ulic walczy z Jokerem – tutaj mamy skojarzenie róg-rogówka oka. Następnie Calineczka, która podczas spaceru nad wodospadem zobaczyła piękną tęczę – skojarzenia tęcza-tęczówka oka. Kaczora Donald gra w siatkówkę – siatkówka-siatkówka oka. Na końcu mamy Elzę z krainy lodu, która potrafi czarować. Elza, żeby widzieć lepiej otaczający ją świat wyczarowała sobie specjalne soczewki – soczewki Elzy-soczewka oka. Ten przykład obrazuje, jak można wykorzystać skojarzenia w procesie zapamiętywania informacji. Warto wspomnieć, że każdy może wypracować własne techniki, które ułatwią mu zapamiętanie materiału.

   Ważnym elementem procesu uczenia się jest przerwa. Ludzie zapamiętują to, co na początku i to co na końcu etapu nauki, dlatego dobrym sposobem, by zapamiętać więcej może być technika pomodoro. Pomodoro polega na tym, że dzielimy naukę na krótsze okresy, zamiast uczyć się bez przerwy przez 2 godziny, uczymy się przez 20 minut, a następnie robimy 5 minutową przerwę. Podczas przerwy nie myślimy o tym, czego się uczyliśmy, odrywamy nasze myśli od nauki, relaksujemy się. W trakcie tej krótkiej przerwy dobrze jest przewietrzyć pomieszczenie albo wyjść na balkon by zaczerpnąć świeżego powietrza. Możemy też zrobić kilka przysiadów albo chwilę pożonglować. Dzięki temu, po pięciu minutach przerwy nasz mózg się dotleni, a my znów będziemy mogli mówić o początku i końcu procesu uczenia, dzięki którym znacznie więcej zapamiętamy.

   Na koniec warto dodać kilka słów na temat Efektu Kamina. Efekt Kamina mówi o sytuacji, w której to poświęcamy dużo czasu nauce, ale pod koniec mamy poczucie, że materiał nie został dobrze przyswojony. Kiedy zaś wstajemy rano z łóżka wszystko znajduje się na swoim miejscu. Całą wiedza jest usystematyzowana. Dzieję się tak, dlatego że podczas snu nasz mózg nadal pracuje i porządkuje zebrane w ciągu dnia informacje! Dlatego regularny sen jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania ludzkiej pamięci.

              Nauka może być łatwa i przyjemna, wystarczy, że zrozumiemy, jak działają procesy poznawcze, czyli w tym przypadku nasza pamięć i wspomożemy ją kilkoma sprawdzonymi technikami zapamiętywania.

Bibliografia

•        Boralowie B.T., Kaczmarek M., Gądek – Kownacka K., Penszko M., Rachel P., Mroziński P., Rydz L., Oleszczyk K., (2015) „Ponad 100 sposobów na pamięć”, Warszawa, Agora SA
•        Brześkiewicz Z. (1995) „Superpamięć – jak uczyć się trzy razy szybciej”, Warszawa, Agencja Wydawnicza „Comes”
•        Budohowska W., Włodarski Z., (1977) „ Psychologia uczenia się” Warszawa Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
•        Lucas B, (2006) „Twój umysł stać na więcej”, Warszawa, Świat Książki,
•        Mietzel G., (2001) „Wprowadzenie do psychologii”, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
•        https://de.wikipedia.org/wiki/Hermann_Ebbinghaus data wydania: 21.02.2021

[1] G. Mietzel „Wprowadzenie do psychologii” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2001, s.12

[2] Wikipedia, Procesy poznawcze, https://pl.wikipedia.org/wiki/Procesy_poznawcze

[3] https://de.wikipedia.org/wiki/Hermann_Ebbinghaus data wydania: 21.02.2021

[4] G. Mietzel „Wprowadzenie do psychologii” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2001, s.223

[5] W. Budohowska, Z. Włodarski „Psychologia uczenia się” Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977, s. 151-160

[6] G. Mietzel „Wprowadzenie do psychologii” Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2001, s. 178-180

[7] Tamże, s. 300-302

[8] B.Lucas „Twój umysł stać na więcej”, Świat Książki, Warszawa, 2006, s. 86-89

[9] G. Mietzel „Wprowadzenie do psychologii”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2001, s.252-253

[10] Szkolenie on-line Bartek Popiel,

[11] Z. Brześkiewicz „Superpamięć – jak uczyć się trzy razy szybciej”, Agencja Wydawnicza „Comes”, Warszawa, 1995, s. 75- 77

[12] B.Lucas „Twój umysł stać na więcej”, Świat Książki, Warszawa, 2006, s. 211-217